Sud ekspertizasining dinamik sohasi hisoblangan sud ekspertlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirishda xorijiy amaliyotning o‘rni soha taraqqiyotini shakllantiruvchi muhim jihat sifatida namoyon bo‘ladi. Sud ekspertlik sohasi keng rivojlanib  borayotganligi sababli, mamlakatlar o‘rtasida amaliyotlar, texnikalar va metodologiyalar almashinuvi sud ekspertlarining tajribasini oshirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ushbu almashinuv nafaqat ularning bilimlarini boyitadi, balki turli sud ekspertiza tizimlari va madaniyatlarini chuqurroq tushunishga yordam beradi, pirovardida, butun dunyo bo‘ylab sud ekspertlik amaliyotining evolyutsiyasi va standartlashtirilishiga hissa qo‘shadi.

Shu asnoda, O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi va X.Sulaymonova nomidagi Respublika sud ekspertiza markazi (keying o‘rinlarda Markaz deb yuritiladi) dunyoning bir qancha davlatlari, jumladan, Qozog‘iston, Rossiya, Belarus, Ukraina, Armaniston, Malayziya, Avstraliya, Turkiya davlatlari bilan sud ekspertizasi sohasida tegishli memorandum va shartnomalarni imzolab, yaqindan o‘zaro hamkorlik qilib kelishmoqda.

Sud ekspertlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirishda xorijiy tajribalarning integratsiyalashuvi sud ekspertizasining doimiy rivojlanib borayotgan tabiati va yangi chaqiriqlarga moslashish zarurati bilan bog‘liq. Chet el yurisdiksiyalari amaliyotini o‘zlashtirgan holda, sud ekspertlari o‘z mamlakatlarida keng tarqalgan bo‘lmagan innovatsion texnika va texnologiyalar haqida tushunchaga ega bo‘lishlari mumkin. Bunday ta’sir qilish ularga o‘z mahoratini kengaytirish, tahliliy qobiliyatlarini oshirish va sohadagi so‘nggi o‘zgarishlardan xabardor bo‘lish imkonini beradi.

Bundan tashqari, xorijiy tajribalarni o‘quv dasturlari va malaka oshirish tashabbuslariga kiritish butun dunyo bo‘ylab sud ekspertlari o‘rtasida hamkorlik va bilim almashish ruhini kuchaytiradi. Ushbu hamkorlikdagi yondashuv nafaqat, ekspertiza tahlilining sifati va ishonchliligini oshiradi, balki xalqaro oqibatlarga olib keladigan hollarda uyg‘unlashtirilgan yondashuvni qo‘llab-quvvatlaydi.

Biroq qayta tayyorlash va malaka oshirishda xorijiy amaliyotning o‘rni inkor etib bo‘lmaydigan bo‘lsa-da, u hal qilinishi kerak bo‘lgan muammolarni ham keltirib chiqaradi. Bularga qonunchilik asoslari, madaniy me’yorlar va resurslarning mavjudligidagi farqlar kiradi. Ular ma’lum bir yurisdiksiyada xorijiy amaliyotning qo‘llanilishi va amalga oshirilishiga ta’sir qilishi mumkin. Shu sababli, ushbu omillarni hisobga oladigan nozik yondashuv xorijiy amaliyotni sud ekspertlarini tayyorlashning ta’lim va malaka oshirish dasturlariga samarali integratsiyalashuvini ta’minlash uchun muhim ahamiyatga ega.

 Xorijiy amaliyotning sud ekspertlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirishda o‘rni ko‘p qirrali bo‘lib, jarayon davomida sud ekspertlari o‘z malakalarini oshirishlari, bilimlarini kengaytirishlari va jahon miqyosida sud ekspertiza sohasi rivojiga hissa qo‘shishlari mumkin.

Shu bilan bir qatorda, chet el amaliyotlarini qayta tayyorlash va malaka oshirish dasturlariga kiritilishi ham ko‘plab ilmiy munozaralar va iqtiboslardan foydalanish imkonini beradi. Ushbu kirish sud ekspertlarining bilim bazasini kengaytirish, tanqidiy fikrlash va uzluksiz o‘rganish madaniyatini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.

Chet el amaliyotini joriy etishning asosiy afzalliklaridan biri sud ekspertlik faoliyatiga turlicha qarashlar va yondashuvlar bilan tanishishdir. Ushbu ta’sir ilmiy munozaralarni rag‘batlantirishda bebahodir. Bo‘ladigan munozaralar nafaqat mavjud paradigmalarni shubha ostiga qo‘yadi, balki sud ekspertlik amaliyotining evolyutsiyasi va takomillashuviga olib keladigan yangi g‘oyalar va metodologiyalarni o‘rganishni rag‘batlantiradi.

Bundan tashqari, ilmiy munozaralar va xorijiy manbaalardan iqtiboslar mavjudligi sud ekspertlarining ta’lim tajribasini boyitadi. Dunyo bo‘ylab tadqiqot va adabiyotlar bilan shug‘ullanish orqali mutaxassislar sud ekspertiza sohasini boshqaradigan asosiy tamoyillar va nazariyalarni chuqurroq tushunishlari mumkin. Bu ularning tahliliy ko‘nikmalarini oshirish bilan bir qatorda, ularga ilmiy xulosalarni tanqidiy baholash va o‘z amaliyotlarida qo‘llash imkonini beradi. Qo‘shimcha qiladigan bo‘lsak, ilmiy munozaralar va xorijiy manbalardan iqtiboslar olish sud ekspertizasida dalillarga asoslangan amaliyot madaniyatini rivojlantiradi. Sud ekspertlari nufuzli manbaalardan olingan tadqiqot va metodologiyalarga havola qilish orqali o‘z xulosalarining ishonchliligi va asosliligini ta’minlashi mumkin. Ilmiy qat’iylikka rioya qilish nafaqat, ekspertiza ishonchliligini oshiradi, balki standartlashtirilgan amaliyot va protokollarni o‘rnatishga ham hissa qo‘shadi.

Biroq iqtiboslardan foydalanish hal qilinishi kerak bo‘lgan talay muammolarni ham keltirib chiqaradi. Shunday muammolardan biri xorijiy tadqiqotlarning mahalliy sharoitga mos kelishi va qo‘llanilishini ta’minlash zaruratidir. Sud ekspertiza sohasiga ko‘pincha huquqiy asoslar, madaniy me’yorlar va resurslarning mavjudligi kabi omillar ta’sir ko‘rsatadi. Bu turli mamlakatlarda sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Shuning uchun sud ekspertlari xorijiy tadqiqotlarni tanqidiy baholab, uni o‘z yurisdiksiyasining o‘ziga xos ehtiyojlari va talablariga moslashtirishi kerak.

Yana bir muammo - rivojlangan xorijiy mamlakatlar tadqiqot va adabiyotlaridan resurslari cheklangan hududlardagi sud ekspertiza mutaxassislari uchun foydalanish imkoniyatining pastligi. Ilmiy jurnallar va nashrlarga kirishning cheklanganligi sud ekspertlarining sohadagi so‘nggi yangiliklardan xabardor bo‘lib turishiga to‘sqinlik qilishi mumkin. Shu sababli, xalqaro institutlar bilan hamkorlik qilish yoki onlayn ma’lumotlar bazalarini ishlab chiqish kabi jarayonlarni yaxshilashga harakat qilish kerak.

Xulosa qilib aytish mumkinki, sud ekspertlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirishda xorijiy tajribaning integratsiyalashuvi ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, soha mutaxassislariga ko‘plab imtiyozlarni beradi. Chet el yurisdiksiyalaridan amaliyotni o‘zlashtirib, sud ekspertlari o‘z tajribalarini oshirishlari, turli nuqtai nazarlarga ega bo‘lishlari va sud ekspertiza sohasining global miqyosda rivojlanishiga hissa qo‘shishlari mumkin.

Shu bilan birga, xorijiy tadqiqotlarning dolzarbligi va qo‘llanilishini ta’minlash, ilmiy adabiyotlardan foydalanish imkoniyatini oshirish kabi vazifalar xorijiy tajribani joriy etishning afzalliklaridan to‘liq foydalanish uchun hal qilinishi kerak. Ushbu muammolarni hal qilish, sud ekspertizasida hamkorlik va inklyuziv yondashuvni rivojlantirish orqali sud ekspertlari o‘z malakalarini oshirishda, bilimlarini kengaytirishda va soha rivojiga hissa qo‘shishda davom etishlari mumkin.

O’quv-uslubiy bo’lim yetakchi mutaxassisi

Normuhamedova Ozodahon Shuhrat qizi