Суд экспертизасининг динамик соҳаси ҳисобланган суд экспертларини қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда хорижий амалиётнинг ўрни соҳа тараққиётини шакллантирувчи муҳим жиҳат сифатида намоён бўлади. Суд экспертлик соҳаси кенг ривожланиб  бораётганлиги сабабли, мамлакатлар ўртасида амалиётлар, техникалар ва методологиялар алмашинуви суд экспертларининг тажрибасини оширишда ҳал қилувчи рол ўйнайди. Ушбу алмашинув нафақат уларнинг билимларини бойитади, балки турли суд экспертиза тизимлари ва маданиятларини чуқурроқ тушунишга ёрдам беради, пировардида, бутун дунё бўйлаб суд экспертлик амалиётининг эволюцияси ва стандартлаштирилишига ҳисса қўшади.

Шу аснода, Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ва Х.Сулаймонова номидаги Республика суд экспертиза маркази (кейинг ўринларда Марказ деб юритилади) дунёнинг бир қанча давлатлари, жумладан, Қозоғистон, Россия, Беларус, Украина, Арманистон, Малайзия, Австралия, Туркия давлатлари билан суд экспертизаси соҳасида тегишли меморандум ва шартномаларни имзолаб, яқиндан ўзаро ҳамкорлик қилиб келишмоқда.

Суд экспертларини қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда хорижий тажрибаларнинг интеграциялашуви суд экспертизасининг доимий ривожланиб бораётган табиати ва янги чақириқларга мослашиш зарурати билан боғлиқ. Чет эл юрисдикциялари амалиётини ўзлаштирган ҳолда, суд экспертлари ўз мамлакатларида кенг тарқалган бўлмаган инновацион техника ва технологиялар ҳақида тушунчага эга бўлишлари мумкин. Бундай таъсир қилиш уларга ўз маҳоратини кенгайтириш, таҳлилий қобилиятларини ошириш ва соҳадаги сўнгги ўзгаришлардан хабардор бўлиш имконини беради.

Бундан ташқари, хорижий тажрибаларни ўқув дастурлари ва малака ошириш ташаббусларига киритиш бутун дунё бўйлаб суд экспертлари ўртасида ҳамкорлик ва билим алмашиш руҳини кучайтиради. Ушбу ҳамкорликдаги ёндашув нафақат, экспертиза таҳлилининг сифати ва ишончлилигини оширади, балки халқаро оқибатларга олиб келадиган ҳолларда уйғунлаштирилган ёндашувни қўллаб-қувватлайди.

Бироқ қайта тайёрлаш ва малака оширишда хорижий амалиётнинг ўрни инкор этиб бўлмайдиган бўлса-да, у ҳал қилиниши керак бўлган муаммоларни ҳам келтириб чиқаради. Буларга қонунчилик асослари, маданий меъёрлар ва ресурсларнинг мавжудлигидаги фарқлар киради. Улар маълум бир юрисдикцияда хорижий амалиётнинг қўлланилиши ва амалга оширилишига таъсир қилиши мумкин. Шу сабабли, ушбу омилларни ҳисобга оладиган нозик ёндашув хорижий амалиётни суд экспертларини тайёрлашнинг таълим ва малака ошириш дастурларига самарали интеграциялашувини таъминлаш учун муҳим аҳамиятга эга.

            Хорижий амалиётнинг суд экспертларини қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда ўрни кўп қиррали бўлиб, жараён давомида суд экспертлари ўз малакаларини оширишлари, билимларини кенгайтиришлари ва жаҳон миқёсида суд экспертиза соҳаси ривожига ҳисса қўшишлари мумкин.

Шу билан бир қаторда, чет эл амалиётларини қайта тайёрлаш ва малака ошириш дастурларига киритилиши ҳам кўплаб илмий мунозаралар ва иқтибослардан фойдаланиш имконини беради. Ушбу кириш суд экспертларининг билим базасини кенгайтириш, танқидий фикрлаш ва узлуксиз ўрганиш маданиятини ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эга.

Чет эл амалиётини жорий этишнинг асосий афзалликларидан бири суд экспертлик фаолиятига турлича қарашлар ва ёндашувлар билан танишишдир. Ушбу таъсир илмий мунозараларни рағбатлантиришда бебаҳодир. Бўладиган мунозаралар нафақат мавжуд парадигмаларни шубҳа остига қўяди, балки суд экспертлик амалиётининг эволюцияси ва такомиллашувига олиб келадиган янги ғоялар ва методологияларни ўрганишни рағбатлантиради.

Бундан ташқари, илмий мунозаралар ва хорижий манбаалардан иқтибослар мавжудлиги суд экспертларининг таълим тажрибасини бойитади. Дунё бўйлаб тадқиқот ва адабиётлар билан шуғулланиш орқали мутахассислар суд экспертиза соҳасини бошқарадиган асосий тамойиллар ва назарияларни чуқурроқ тушунишлари мумкин. Бу уларнинг таҳлилий кўникмаларини ошириш билан бир қаторда, уларга илмий хулосаларни танқидий баҳолаш ва ўз амалиётларида қўллаш имконини беради. Қўшимча қиладиган бўлсак, илмий мунозаралар ва хорижий манбалардан иқтибослар олиш суд экспертизасида далилларга асосланган амалиёт маданиятини ривожлантиради. Суд экспертлари нуфузли манбаалардан олинган тадқиқот ва методологияларга ҳавола қилиш орқали ўз хулосаларининг ишончлилиги ва асослилигини таъминлаши мумкин. Илмий қатъийликка риоя қилиш нафақат, экспертиза ишончлилигини оширади, балки стандартлаштирилган амалиёт ва протоколларни ўрнатишга ҳам ҳисса қўшади.

Бироқ иқтибослардан фойдаланиш ҳал қилиниши керак бўлган талай муаммоларни ҳам келтириб чиқаради. Шундай муаммолардан бири хорижий тадқиқотларнинг маҳаллий шароитга мос келиши ва қўлланилишини таъминлаш заруратидир. Суд экспертиза соҳасига кўпинча ҳуқуқий асослар, маданий меъёрлар ва ресурсларнинг мавжудлиги каби омиллар таъсир кўрсатади. Бу турли мамлакатларда сезиларли даражада фарқ қилиши мумкин. Шунинг учун суд экспертлари хорижий тадқиқотларни танқидий баҳолаб, уни ўз юрисдикциясининг ўзига хос эҳтиёжлари ва талабларига мослаштириши керак.

Яна бир муаммо - ривожланган хорижий мамлакатлар тадқиқот ва адабиётларидан ресурслари чекланган ҳудудлардаги суд экспертиза мутахассислари учун фойдаланиш имкониятининг пастлиги. Илмий журналлар ва нашрларга киришнинг чекланганлиги суд экспертларининг соҳадаги сўнгги янгиликлардан хабардор бўлиб туришига тўсқинлик қилиши мумкин. Шу сабабли, халқаро институтлар билан ҳамкорлик қилиш ёки онлайн маълумотлар базаларини ишлаб чиқиш каби жараёнларни яхшилашга ҳаракат қилиш керак.

Хулоса қилиб айтиш мумкинки, суд экспертларини қайта тайёрлаш ва малакасини оширишда хорижий тажрибанинг интеграциялашуви кўп қиррали жараён бўлиб, соҳа мутахассисларига кўплаб имтиёзларни беради. Чет эл юрисдикцияларидан амалиётни ўзлаштириб, суд экспертлари ўз тажрибаларини оширишлари, турли нуқтаи назарларга эга бўлишлари ва суд экспертиза соҳасининг глобал миқёсда ривожланишига ҳисса қўшишлари мумкин.

Шу билан бирга, хорижий тадқиқотларнинг долзарблиги ва қўлланилишини таъминлаш, илмий адабиётлардан фойдаланиш имкониятини ошириш каби вазифалар хорижий тажрибани жорий этишнинг афзалликларидан тўлиқ фойдаланиш учун ҳал қилиниши керак. Ушбу муаммоларни ҳал қилиш, суд экспертизасида ҳамкорлик ва инклюзив ёндашувни ривожлантириш орқали суд экспертлари ўз малакаларини оширишда, билимларини кенгайтиришда ва соҳа ривожига ҳисса қўшишда давом этишлари мумкин.

Ўқув-услубий бўлим етакчи мутахассиси

Нормуҳамедова Озодаҳон Шуҳрат қизи