Shaxsga doir ma’lumotlar – bu har bir insonning shaxsiy hayoti, ishlari, ijtimoiy faoliyati yoki boshqa shaxsiy ma’lumotlarini o‘z ichiga olgan to‘plamdir. Ular nafaqat fuqarolik huquqlari va erkinliklarini himoya qilish, balki zamonaviy texnologiyalar va raqamli dunyoda xavfsizlikni ta’minlashda ham muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqolada, shaxsga doir ma’lumotlarning himoya qilinishi, xorijiy va mahalliy tajribalarga tayangan holda, bu masalalarda qanday yondashuvlar mavjudligi tahlil qilinadi.

Shaxsga doir ma'lumotlarning himoyasi bo‘yicha xorijda bir qancha muvaffaqiyatli tizimlar va qonunchilik choralari mavjud. Masalan, Evropa Ittifoqi (EU) 2018 yilda yangi GDPR (General Data Protection Regulation – Umumiy Shaxsiy Ma’lumotlarni Himoya qilish tartibi)ni joriy etdi. GDPR shaxsga doir ma’lumotlarni to‘plash, saqlash, ishlatish va tarqatishning aniq qoidalarini belgilaydi. Uning asosiy maqsadi – fuqarolarning ma‘lumotlaridan foydalanishning shaffofligini ta’minlash va foydalanuvchilarni zararli yoki noqonuniy ma’lumotlar ishlatilishidan himoya qilishdir.

GDPR shuningdek, kompaniyalar uchun maxsus majburiyatlar qo‘yadi, jumladan, ma’lumotlarni to‘plashda foydalanuvchilarning ruxsatini olish, ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash va zarar ko‘rgan shaxslarning huquqlarini himoya qilish. Shu bilan birga, qonunlar va tartiblar buzilgan taqdirda, jiddiy jazolar va moliyaviy jarimalar qo‘llaniladi.

AQShda ham shaxsga doir ma’lumotlarni himoya qilish bo‘yicha qator qonunlar mavjud. Masalan, California Consumer Privacy Act (CCPA) davlatida shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish bo‘yicha yangi yondashuvni taqdim etadi. Bu qonun, foydalanuvchilarga o‘z ma’lumotlari ustidan to‘liq nazoratni ta’minlashni maqsad qilgan va kompaniyalar uchun shaxsiy ma’lumotlar bilan ishlashda shaffoflikni ta’minlashni talab qiladi.

Bundan tashqari, ba’zi davlatlar ma’lumotlarni himoya qilishda ilg‘or texnologiyalarni qo‘llashadi. Masalan, Singapurda, Personal Data Protection Act (PDPA) shaxsiy ma‘lumotlarni himoya qilishga qaratilgan yuridik bazani yaratib, keng qamrovli texnologik monitoring va xavfsizlik choralarini qo‘llashni talab qiladi.

O‘zbekiston Respublikasi ham shaxsga doir ma’lumotlarni himoya qilishga katta ahamiyat bermoqda. 2021-yilda mamlakatda “Shaxsga doir ma’lumotlar to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. Ushbu qonun, shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish, to‘plash, ishlatish va saqlash bo‘yicha aniq qoidalar belgilaydi. Ushbu qonunda, shaxsiy ma’lumotlarning tarqatilishiga ruxsat olishning muhimligi, ma’lumotlar subyektlarining huquqlari, ma’lumotlarni himoya qilishni nazorat qiluvchi davlat organlari haqida keng tasavvur mavjud.

Shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish borasida O‘zbekistonda ham yangi texnologiyalarni joriy etish ishlari amalga oshirilmoqda. Misol uchun, davlat organlari tomonidan raqamli identifikatsiya tizimlari va elektron hukumat xizmatlarini rivojlantirishga qaratilgan tashabbuslar ko‘zga tashlanmoqda. Bu tizimlar, fuqarolarning shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilishni ta’minlaydi va shu bilan birga, fuqarolarning turli xizmatlardan foydalanishini yanada qulaylashtiradi.

Shuningdek, O‘zbekistonda, O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi tomonidan ma’lumotlar xavfsizligini ta’minlash maqsadida, o‘zgarishlar va yangilanishlar doimiy ravishda amalga oshirilmoqda. Bu tizimlar foydalanuvchilarning shaxsiy ma’lumotlarini himoya qilishni va ularning xavfsizligini kafolatlashni ta’minlashga xizmat qiladi.

Shaxsga doir ma’lumotlar dunyo bo‘ylab ko‘plab qonunlar va texnologiyalar orqali himoya qilinadi. Xorijiy tajribalar, masalan, GDPR va CCPA, shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilishda yuqori darajadagi standartlarni taqdim etadi. O‘zbekiston ham bu masalada jiddiy qadamlar tashlamoqda va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish borasida yuridik va texnologik yangilanishlarni amalga oshirayotgani sezilarli. Shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish zamonaviy jamiyatda juda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularning xavfsizligi va shaffofligi, nafaqat fuqarolarning huquqlarini himoya qilish, balki davlat va xususiy sektorlarda ishonchni oshirishga ham xizmat qiladi.

Ismatov Olimjon Shuxrat o‘g‘li
Xalqaro hamkorlik bo‘limi bosh mutaxassisi