Жорий йилнинг 11 март куни Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) каронавирус эпидемиясининг тарқалишини расман “пандемия” деб тан олди. Бугунги кунга қадар дунёнинг турли мамлакатларида 1 миллион 119 мингдан ортиқ одам мазкур вирус билан касалланган, 100 мингдан ортиғи даволанди, 59,2 мингдан кўпроқ одам вафот этди[1]. Бу рақамлар эса соат сайин ўзгармоқда.

Бугун, деярли барча давлатларда каронавирус касаллигининг олдини олишга қаратилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинмоқда. Ҳукуматлар томонидан COVID-19 вирусини тарқалиб кетишини бартараф этиш ва касалликка чалинган беморларни даволаш бўйича шошилинч чоралар мажмуини тезкор амалга ошириш учун барча ҳуқуқий асослар яратилиши белгиланди.

Россия Федирациясида карантин қоидалари бузилишини терроризм  ва саботаж билан тенглаштирилмоқчи.

 Дунё ҳамжамиятини қатиқ карантин чораларини кўришга нима мажбур қилди?

 Каронавирус эпидемияси АҚШнинг йирик штатларига ҳам хавф солиб, вирус туфайли Нью-Ёркнинг сайёҳлик марказлари мутлақо бўшаб қолди. Бундай кимсасиз Таймс-скверни фақат офат филмларида кўриш мумкин эди. Энди эса, хатто, машҳур обрўга эга бўлган ҳудулар ҳам бўшаб қолганлиги кишини ҳайратга солади.

Расмий маълумотларга кўра, ҳозирги пайтда AҚШда каронавирус билан оғриган беморларнинг сони 277 мингга яқинлашмоқда, 1,3 мингтаси вирус сабабли вафот этганлар деб ҳисобланади[2]. Яқин кунларда “Westside”даги энг йирик кўргазма маркази АҚШ президенти Доналд Трампнинг буйруғи билан “барак”лардан ташкиллаштирилган касалхонага айлантирилади. У ерда каронавирусга чалинган беморлар учун 1000 дан ортиқ жойлар ташкил этиш ҳамда тиббиёт ускуналари билан таъминлаш режалаштирилган.

Англияда ҳозирга қадар 60 минг киши кассалик аниқлаш юзасидан тестдан ўтган бўлиб, 6 минг киши касалликка чалинган деб топилган, шундан 560 киши вафот этган.

 Бутун дунёда карантин: турли давлатлар вакиллари “уйда қолиш” чораси билан қандай курашмоқдалар?

 Италияда оммавий ўлимлар кўпайиб кетганлиги сабабли кимда ким ҳеч қандай сабабсиз уйидан чиққанлиги аниқланса 5000 евро жарима тўлашлиги белгиланди.

Россия ҳукумати минтақада мутлақо барча тунги клублар, кинотеатрлар ва кўнгилочар марказларни ёпишни буюрди, агар бирон бир жойда ишласа кескин чоралар кўрилиши билан огоҳлантирилди.

Шунингдек, Россия Федирациясининг янги қонун лойиҳасига кўра, қоидабузарларга, агар ҳеч ким жабрланмаган бўлса, 500 мингдан 2 миллион рублгача жарима солинади, агар касалланган фуқаро туфайли бошқалар ҳам касалланса жиноятнинг оғирлигига қараб 5 йилдан 7 йилгача озодликдан маҳрум қилиниши мумкин.

Ҳиндистоннинг бир ярим миллиард аҳолиси давлатнинг кучи билан ҳеч қандай истисноларсиз тўлиқ уйда ўтирибти, тартибга риоя қилмаётган фуқаролар эса политсия томонидан куч ва таёқ билан уйга ҳайдаб киритилмоқда ҳамда қонунбузарларга нисбатан уларни ўзларини жамиятнинг душмани деб аташга мажбур қилинмоқда.

“Агар биз йигирма бир кунлик карантинда ўтира олмасак, сиз, сизнинг оилангиз ва бутун мамлакат 21 йил орқага қайтиб колишимиз мумкин...” дейди Ҳиндистон Бош вазири Нарендра Моди.

Каранавирус туфайли 50 дан ортиқ инсонни ҳалок бўлганига қарамай иссиқ Бразилия пляжларида одамларни ҳайдаш янада қийинлашмоқда, давлат политсияси шафқатсиз жазо чоралари ва вертолётдан фойдаланишга мажбур бўлмоқда.

Италияда эса ҳалиҳам кескин ҳолат, одамлар уйда қолишни рад этишмоқда, бу ерда ўлим даражаси икки кунга камайганидан сўнг, ҳалок бўлганлар сони бир кунда 743 кишидан ошди, қурбонларнинг умумий сони эса аллақачон 766 тадан ўтиб кетди, бундан ўн ёки йигирма баравар кўпроқ одамлар (119 827) вирусдан зарарланганлардир[3].

БААнинг марказий мегаполисларидан бири бўлган Дубайда полициячилар одамларни дронлар ёрдамида уйга ҳайдашмоқда ва тўпланиб туришларни йиғиштиришни даъво қилишмоқда.

Германияда карантин қоидаларини бузганларни тўғридан тўғри қамоққа олиш ишлари амалга оширилмоқда.

Кўплаб халқаро ташкилотлар каби БМТ Хавфсизлик Кенгаши  ўз йиғилишларини видео алоқа шаклида ўтказишга ўтди.

 ЖССТ тахминлари қаерни кўзламоқда?

 ЖССТнинг таҳминларига кўра инқироз охирига қадар энг юқори ўлим кўрсаткичи АҚШда бўлади, чунки бу ерда касалланганлар сони 277 минга етди. Каронавирус туфайли 18 ёшгача бўлган беморнинг биринчи ўлими ҳам айнан АҚШда юз берганлиги сабабли эндиликда шифокорларни ёшларни соғлиғи ташвишга солмоқда.

Калифорния губернатори Гэвин Ньюсомнинг айтишича, ҳозирда штатда Каронавирус мавжудлиги бўйича ижобий натижага эга бўлган 
2110 кишининг 50 фоизи 18 дан 49 ёшгача бўлган одамлардир...

Лос Анджелес ҳудуди аллақачон карантинга ёпилган бўлиб, у ерда вирус сабабли ҳалок бўлганлар сони олти юзтадан ошиб кетди, аммо бизнес ишлари давом этмоқда. Штат мэри (ҳокими) Эрик Гарcеди тадбиркорларнинг барча алоқа воситаларини узиб қўйишни ваъда қилган ҳолда қуйдагича мурожаат билан чиқиш қилди: “Агарда ўрнатилган карантин тартибларига амал қилмаслик ҳолатлари давом этса, маъмурий чоралар қўлланилади, коммунал хизматлар, сув ва электр энергияси ўчирилади. Мен мурожаат қилаётган ҳар бир киши билиши керакки, сиз ўз ишларингизни ёпишингиз керак, чунки агар ўзингиз ёпмасангиз, биз сизни ёпамиз!”

Ҳозирда мазкур вирусдан ҳатто денгизда ҳам сақланиб қолишнинг имкони йўқ. Ўткан ҳафта давомида AҚШнинг “Тиа Дорт Рузвельт” номли харбий денгиз кемаси бортида хизмат қилаётган 3 нафар денгизчиларида каронавирус борлиги тасдиқланган.

Бугун, ҳеч қайси давлатга осон эмас. COVID-19 вируси сабабли 
АҚШ ва Италияда катта қулашлар, Испанияда ҳали ҳам оғир ва даҳшатли вазият, Россияда бир кунни ичида бирданига 582 та ҳолат аниқланиб, касалланганлар сони 4731 тадан ошиши, Ўзбекистонда эса кунига ўнлаб кишлардан мазкур кассаликни аниқланиши Ҳукуматнинг кескин чораларни кўришга мажбур қилмоқда.

 Нега жазо чораларини кучайтиришга зарур?

 Ҳозирда барча мамлакатларнинг давлат раҳбарларини каронавирус пандемияси даврида қонун чиқарувчи органлар иш фаолиятини қониқарли олиб бориши ва қонунчиликни вазиятга мослаштириш масаласи таҳликага солмоқда.

Афсуски, орамизда қоидаларга риоя қилмасдан кўчага, шунчаки, айланишга чиқаётганлар мавжуд. Хусусан, давлат раҳбарининг куни кечаги мурожаатида ҳам «...Шу билан бирга, қанча огоҳлантириш ва тушунтириш ишларига қарамай, жойларда карантин қоидалари бузилаётганини афсус билан айтиш керак.

Ҳозиргача 22 мингдан зиёд ана шундай ҳолат аниқланди, 330 киши карантин ҳудудини ташлаб кетган. Карантин вақтида айрим масъулиятсиз шахслар 24 та турли оммавий маросимлар ўтказганини сира оқлаб бўлмайди. Бутун халқимиз ҳаётига хавф солаётган бундай номаъқул ишларга нисбатан кескин чоралар кўрилади» дея таъкидланди.

Жорий йилнинг 3 апрель куни эса Жиззах вилоятининг Арнасой туманидаги 53 ёшлик ватандошимиз 28 март куни ҳарбий хизматни ўтаб қайтган ўғлининг 24 нафар синфдошини йиғиб зиёфат уюштиргани аниқланди[4].

Шунингдек, баъзи давлатлардаги фуқаролар томонидан касалликни қасддан юқтириш ҳолатлари ҳам кузатилмоқдалиги афсуслар билан эътироф этилмоқда.

Америка қўшма штатларида қасддан йуқтириш ҳолатларини олдини олиш мақсадида каронавирус расмий равишда терроризмга тенглаштирилди.

“Каронавирусни бошқаларга юқтиришни мақсад қилган одамлар жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин... – дейди АҚШ Бош прокурорининг ўринбосари Жеффри Розен – чунки бугун каронавирус “биологик агент” номли ҳуқуқий таърифга мос келмоқда, ...бундай ҳаракатлар эса терроризм билан боғлиқ бўлган қонунбузилишларга олиб келиши мумкин”.

Россияда Испания ва бошқа давлатдан март ойининг 10, 23 кунларида қайтган 2 нафар шифокорлар ўзларида мутлақо касаллик аломатлари йўқлигини айтиб, ўз яқинларини мазкур касалликка чалинишига ва улар билан мулоқотга киришган ҳамда улар томонидан даволашга уринилган юзлаб беморларни карантинга олинишига сабабчи бўлишди.

Ҳозирда барча ОАВларда “Уйда қолинг!” мавзусидаги челенжлар, чақриқлар бонг урмоқда, аммо бизни ақл билан яратган Тангримиз заковатни ҳам аъто этган. Хулоса эса Сиздан...

Анвар Исломович Рахматов

Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги қошидаги Юристлар малакасини ошириш маркази директори