Bola huquqlari kafolatlari — bu har bir bolaning munosib va hurmatga layoqatli hayot kechirishini ta’minlashga yo‘naltirilgan huquqiy va ijtimoiy mexanizmlardir. Bu kafolatlar bolaning yoshi, jinsi, etnik yoki dinga mansubligidan qat’iy nazar, barcha sohalarda to‘liq ravishda qo‘llanilishi kerak. Bola huquqlari kafolatlari asosan BMTning "Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyasi"da belgilab qo‘yilgan bo‘lib, unga ko‘ra, har bir bola muhabbat, g‘amxo‘rlik va ta’lim olish huquqiga ega. Shuningdek, bolalarning hayoti va salomatligi, ularni yomon ta’sirlardan himoyalash, boshqa shaxslardan yoki jamiyatdan keladigan turli xavf-xatarlardan muhofaza qilish ham muhim ahamiyatga ega. Bolalar uchun erkinlik va tenglik shartlari yaratish, ularning ishga jalb qilinishi, xavfsiz muhitda o‘sishi hamda ularning fikr bildirish va qaror qabul qilish jarayonlariga qatnashi kafolatlanishi kerak. Bolalarning huquqlarini himoyalashning asosiy maqsadi – ularning farovonligi va jismoniy hamda ma’naviy taraqqiyotiga yo‘naltirilgan barcha sharoitlarni yaratishdan iborat.

O‘zbekiston Respublikasining 2008-yil 7-yanvarda qabul qilingan "Bola huquqlari to‘g‘risidagi qonun" bolalarning huquqlarini himoya qilish va ularning yaxshi hayot kechirishini ta’minlashga yo‘naltirilgan muhim huquqiy hujjat hisoblanadi. Qonunning asosiy maqsadi — bolalarning ijtimoiy, ma’naviy va jismoniy taraqqiyotiga to‘liq sharoit yaratish, ularning huquqlari va erkinliklarini muhofaza qilishdan iborat.

Qonunning asosiy vazifalari quyidagi yo‘nalishlarga ajratiladi:

Bolalarning huquqlarini himoya qilish

Qonun bolalarning huquqlarini himoya qilishni ta’minlaydi. Ushbu huquqlar orasida ta’lim olish, sog‘liqni saqlash, xavfsizlik, yomon munosabatlardan himoyalanish va boshqalar bor. Bola huquqlari himoya qilinganda, har bir bolaning yoshi, jinsi, etnik yoki ijtimoiy holatiga qaramasdan teng shartlarda rivojlanishi ta’minlanadi.

Ta’lim va sog‘liqni saqlash

Qonun bolalarga ta’lim olish va sog‘liqni saqlash uchun barcha shartlarni yaratishni talab qiladi. Davlat bolalarga ta’lim berishda sifatli va barqaror tizimlarni tashkil etish, ularga zarur bo‘lgan tibbiy xizmatlarni ko‘rsatish uchun barcha zarur choralarni ko‘rishga majbur.

Bolalarning ijtimoiy himoyasi

Qonun bolalarning ijtimoiy himoyasini ta’minlashga yo‘naltirilgan. Bolalar ijtimoiy, moddiy yordamga muhtoj bo‘lgan holda, davlat ularni qo‘llab-quvvatlash uchun zarur choralar ko‘radi. Bu nafaqat bolalarning salomatligini, balki ularning barqaror ijtimoiy rivo jlanishini ham ta’minlashga qaratilgan.

Tenglik va himoyalanish

Bolalarni irqiy, etnik yoki ijtimoiy holatlaridan qat’iy nazar, ularga teng huquqlarni berish talab etilgan. Qonun bolalarga oid har qanday diskriminatsiyani, ya’ni nosharoitlik va ehtiyojlarga qaramasdan, ularning huquqlarini buzishga yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlashga yo‘naltirilgan.

Zo‘ravonlik va tahdidlardan himoya qilish

Qonun bolalarni har qanday zo‘ravonlikdan, qiynoqlardan, yoshga mos bo‘lmagan mehnatdan va boshqa zararli ta’sirlardan himoyalash vazifasini belgilaydi. Davlat organlari bolalarni ushbu xavf-xatarlardan himoya qilish uchun aniq mexanizmlar ishlab chiqishi va ularning amalga oshirilishini kuzatishi kerak.

Mamlakatimizda bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash, hayoti va sog‘lig‘ini, qadr-qimmatini muhofaza qilish, uning kamsitilishiga yo‘l qo‘ymaslik, yosh avlodning jismoniy, intellektual, ma’naviy va axloqiy kamol topishiga ko‘maklashish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari sifatida qaralmoqda. Bolalar majburiy mehnatiga butunlay chek qo‘yildi, mehnatga ma’muriy tarzda majburlash uchun javobgarlik kuchaytirildi. Yetim bolalar va ota-onasining qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarni ijtimoiy himoya qilish tizimi takomillashtirildi.

O‘zbekiston Respublikasining 2024-yil 14-noyabrdagi “Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish to‘g‘risida”gi qonuniga ko‘ra, bolaning hayotiga, sog‘lig‘iga, jinsiy daxlsizligiga, sha’niga, qadr-qimmatiga hamda qonun bilan himoya qilinadigan boshqa huquqlari va erkinliklariga tajovuz qiladigan, jismoniy yoki ruhiy azob yetkazayotgan yoki yetkazishi mumkin bo‘lgan hamda asosiy ehtiyojlariga zid bo‘lgan, shu jumladan telekommunikatsiya tarmoqlaridan va Internet jahon axborot tarmog‘idan foydalangan holda amalga oshiriladigan, qasddan sodir etiladigan harakat (harakatsizlik) bolalarga nisbatan zo‘ravonlik deb e’tirof etiladi.

Ijtimoiy himoya milliy agentligi matbuot xizmatining ma’lum qilishicha, O‘zbekiston Respublikasining “Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish to‘g‘risida”gi qonuni bolalarga nisbatan zo‘ravonlikning quyidagi 6 ta shaklini belgilaydi hamda ularni sodir etishni taqiqlaydi.

Bola huquqlari — har bir bolaning hayot, ta’lim, sog‘liq, erkin fikr, himoya va rivojlanish kabi huquqlarini kafolatlaydi. Davlat va jamiyat bolalarni zo‘ravonlik, yetishmovchilik va tahdidlardan himoya qilish, ularga teng va adolatli sharoit yaratish majburiyatini oladi.

Bosh mutaxassis I.Avazmetova